Eccentric Utilisation Ratio (EUR).

„Fizyka jest matematyczna nie dlatego, że tak wiele wiemy o świecie fizycznym, lecz dlatego, że wiemy tak niewiele; odkryć potrafimy jedynie jej własności matematyczne” — Bertrand Russell.

Pojęcie Eccentric Utilisation Ratio (EUR)—wskaźnika wykorzystywania fazy ekscentrycznej—uchodzi za jeden z najprostszych elementów układanki dotyczącej wydajności motorycznej (performance), bo odsłania relację między dwoma najczęściej używanymi skokami w sports science: skokiem z przysiadu (SJ) i skokiem z przedruchem (CMJ).

Obliczenie EUR odzwierciedla zależność między wynikami SJ i CMJ i uchodzi za precyzyjny wskaźnik wydajności dolnych kończyn dla cech związanych z wolnym cyklem rozciągnięcie–skurcz (slow SSC, >0,25 s). W praktyce używa się go jako drogowskazu dla dokładniejszego poszukiwania elementów plyometrycznych i często też jako podstawę dla dalszego, precyzyjnego (bo opartego na liczbach) wnioskowania klinicznego i/lub treningowego.

Przyjrzyjmy się temu bliżej i zastanówmy, czy wskaźnik EUR rzeczywiście jest tak użyteczny czy stanowi raczej pewną ułudę, wynikającą z usilnego poszukiwania matematycznych zależności i ścisłych kwantyfikatorów.

Metodologia

EUR najczęściej wyznacza się z użyciem platform dynamometrycznych, które z wysoką dokładnością mierzą pionowe siły reakcji podłoża (vertical ground reaction force, vGRF), zwykle w funkcji czasu. Przyjęta logika opiera się na obserwacji, że wyskok SJ jest bardziej „siłowy”, ponieważ wykonywany jest ze stanu bezruchu (bez zamachu), natomiast CMJ opiera się na zdolnościach balistycznych. Dlatego pierwszemu (SJ) przypisuje się cechy koncentryczne, a drugiemu (CMJ) cechy dynamiczne – związane z mocą i „zamachem”, czyli szybką tranzycją faz ruchu między ekscentryką a koncentryką. CMJ stanowi ponadto archetyp skoków: żadne inne ćwiczenie nie jest tak powszechnie wykorzystywane przez specjalistów nauk o sporcie jak popularna „ceemjotka”.

Myślenie to wpisuje się w ogólną obserwację, że ruchy/skoki oparte na przedruchach (CM) zwykle osiągają wyższe wyniki, co wiąże się ze zdolnością wykorzystywania fizjologii odruchów SSC. Istnieje kilka metod obliczania EUR, jednak najprostszą jest oparcie się na wartościach wysokości wyskoku (jump height, JH) – wynikach „pobieranych” z danych dotyczących SJ i CMJ, zgodnie z poniższym wzorem:

Prostota tego podejścia mówi sama przez siebie.

Prostota tego podejścia broni się sama.

Wykonanie serii skoków SJ + CMJ zajmuje niewiele czasu (z doświadczenia—mniej niż 5 minut) i może być łatwo wkomponowane w blok skocznościowy, bez uszczerbku dla zaplanowanej pracy ani nadmiernego przenoszenia uwagi zawodnika na technologię. Tego rodzaju oszacowania wydają się wysoce powtarzalne i mogą mieć pewną wartość przy obserwacji, jak zmieniają się trendy w czasie oraz jak odnoszą się do normy referencyjnej.

Wartości i normy

Wczytanie się w przedstawioną powyżej tabelę ujawnia relatywnie prostą logikę wnioskowania opartego na omawianym wskaźniku. Jeśli wynik CMJ jest 1,1 raza (10%) wyższy od wyniku SJ lub gdy wartość EUR mieści się w przedziale 1,10–1,25, mówimy o wyniku odpowiadającym „normie”. Oznacza to, że współczynnik wykorzystania ekscentryki danego zawodnika jest prawidłowy, co najczęściej identyfikuje się jako dobrze rozwinięte zdolności plyometryczne. W takim przypadku rekomenduje się stosowanie metod ciężkich, skoncentrowanych na rozwijaniu siły maksymalnej.

Jeśli wartość jest niższa niż 1,10, zazwyczaj zaleca się zaplanowanie cyklu treningowego ukierunkowanego na zdolności elastyczno-sprężyste poprzez metody plyometryczne. Natomiast gdy wynik mieści się w zakresie normatywnym, cykl powinien koncentrować się na metodach rozwijających maksymalną siłę i generowanie mocy, niezależnie od mechanizmu SSC.

EUR w rehabilitacji.

Biorąc pod uwagę, że skoki z pozycji przysiadu angażują głównie dynamiczne obciążanie stawów biodrowych i kolanowych, firmy technologiczne z obszaru nauk o sporcie oraz ich edukatorzy niekiedy proponują, że wskaźnik EUR może być przydatny w zarządzaniu urazami kończyn dolnych obejmującymi te stawy, na przykład w rehabilitacji po rekonstrukcji ACL (ACLR) lub po urazach mięśni kulszowo–goleniowych.

W konsekwencji metryki EUR oparte na wysokości wyskoku (JH) bywają stosowane w warunkach klinicznych, aby wspierać praktyków w ocenie, czy obrany kierunek terapii jest właściwy. Traktuje się je także jako kolejny istotny punkt odniesienia, dostarczający informacji pozwalających na bardziej zindywidualizowany dobór leczenia w oparciu o mierzalny, a zatem „naukowy” wskaźnik. W rzeczywistości odchylenia od przyjętych norm mogą sygnalizować klinicystom typowe zaburzenia specyficzne dla urazów w funkcjonowaniu mięśni w fazie ekscentrycznej, tranzycyjnej i/lub koncentrycznej pod obciążeniem dynamicznym.

Hipotetyzuje się, że sportowcy z niskim EUR (<1,10) mogą być bardziej podatni na urazy i/lub nawroty urazów, takich jak naderwania mięśni czy uszkodzenia więzadeł, z powodu nieefektywnej absorpcji siły w działaniach ekscentrycznych. Jednak ze względu na złożoną naturę urazów sportowych jednoznaczne potwierdzenie tej hipotezy jest trudne i nie należy traktować jej jako uniwersalnego prawa w sporcie.

Niektórzy badacze rekomendują nawet stosowanie pomiarów EUR ukierunkowanych na konkretne stawy, aby ułatwić bardziej precyzyjną rehabilitację, jednak żadne z wyżej wspomnianych podejść nie jest uznawane za złoty standard w medycynie sportowej.

Niepewna skuteczność

Jeśli istnieje coś wspólnego dla prostych koncepcji obserwacyjnych, to jest to ich ogromna podatność na falsyfikację.

Nie inaczej jest w przypadku wskaźników opartych na Eccentric Utilisation Ratio (EUR). Przede wszystkim EUR wskazuje jedynie relację między zmiennymi CMJ i SJ. To, co dla wielu trenerów może wydawać się kuszącym punktem odniesienia (≥1,10), może w rzeczywistości wynikać ze słabego wykonania SJ, potencjalnie powiązanego z niską zdolnością do szybkiego rozwijania siły (RFD) oraz większym luzem mięśniowym (muscle slack). Ponieważ takie ograniczenia korelują z obniżoną szybkością rozwijania siły i zwiększonym luzem mięśniowym, zasadnym staje się ponowne przemyślenie przydatności EUR jako obiektywnej miary zdolności SSC.

Dodatkowo, biorąc pod uwagę, że CMJ jest stosunkowo wolną akcją SSC, wykorzystanie zgromadzonej energii sprężystej może mieć minimalny udział w jego wykonaniu — z wyjątkiem sytuacji, gdy skok wykonywany jest z małą amplitudą ruchu. Kolejnym problemem jest to, że bardziej wartościowe wskaźniki zdolności SSC, takie jak reactive strength index i inne, są zależne od czasu, czego nie uwzględniają wyniki oparte na EUR.

Wnioski te są zgodne z badaniami wskazującymi, że choć trening plyometryczny i siłowy może poprawiać zdolności skocznościowe, nie wpływa on istotnie na zmianę wartości EUR. Ten wymowny wzorzec skłania do ponownej oceny skuteczności EUR zarówno w kontekście klinicznym, jak i w sporcie wyczynowym.

Osobista perspektywa

Wnioski wyciągane wyłącznie na podstawie EUR są – moim skromnym zdaniem – nadmiernie uproszczone, a czasem wręcz naiwne. Stanowią one skrót myślowy, dający poczucie komfortu i łatwości w mierzeniu się z delikatną złożonością ćwiczeń, zdrowia i wydolności sportowej.

Gdybym miał korzystać z EUR pomimo jego ograniczeń koncepcyjnych, używałbym go w środkowej fazie rehabilitacji do oceny relacji między CMJ a SJ. Unikałbym jednak stosowania go do wyznaczania rodzaju treningu w późniejszych etapach czy w fazie powrotu do rywalizacji, zwłaszcza w przypadku sportowców silnych, dynamicznych, zwinnych, aktywnie konkurujących i odnoszących sukcesy.

Aby lepiej zrozumieć stan zdolności do ruchów typu SSC, które muszą być wykonywane szybko, rekomendowałbym bardziej wiarygodne profilowanie oparte na parametrach zależnych od czasu, takich jak reactive strength index czy rate of force development, a także ich modyfikacjach jednostronnych – w wersji jednonożnej.

Do ich uzyskania wystarczy skupić się na skokach z zamachem (CMJ) i skokach spadowych (DJ).

Przeczytaj dalej:

Kipp K et al. Hip Moment and Knee Power Eccentric Utilisation Ratios Determine Lower-Extremity Stretch-Shortening Cycle Performance. Sports Biomechanics (2021).

Kozinc Ž et al. Questionable Utility of the Eccentric Utilisation Ratio in Relation to the Performance of Volleyball Players. International Journal of Environmental Research and Public Health (2021).

McGuigan MR et al. Eccentric Utilization Ratio: Effect of Sport and Phase of Training. The Journal of Strength and Conditioning Research (2006).

Wzbogać konwersację

Zareaguj na treści zawarte w niniejszym tekście, pisząc na me@pawelkrotki.com.