"Paradygmaty zapewniają naukowcom nie tylko mapę, ale także niektóre kierunki niezbędne do poszerzania istniejących map" —Thomas Kuhn.
Framework, a dokładniej "naukowa struktura" (bo jedyną słuszną drogą jest bycie empirycznym, prawda?), to termin, który coraz częściej pojawia się w artykułach z zakresu nauk sportowych i/lub nagłówkach treści i reklam social mediów, promujących kursy oparte na tzw. "koncepcji framework–owej". Ten atrakcyjny termin, czymkolwiek by nie był, wydaje się oferować coś wyjątkowego, coś co sugeruje, że – "framework jest czymś więcej niż protokół" ze względu na cechę "strukturyzowania" lub, jak sugeruje nazwa, tworzenia efektu "ramowania" pojęć, który jest wielce pomocny w podejmowaniu decyzji dla polepszania wyników klinicznych i sportowych.
411 z nagłówka to slangowe odniesienie się do numeru infolinii, używane potocznie w USA kiedy np. chcesz uzyskać zwięzłe informacje na jakiś temat. Właśnie wybrałeś/aś ten numer, a ja w niniejszym tekście oświecę Cię definicją 'framework–a' (bez wątpienia naukową), wzbogaconą o kilka praktycznych opisów stosowania dla lepszego zrozumienia tematu.
Definicja.
Może to zabrzmieć dziwnie, ale nawet w środowisku akademickim nie ma ścisłej definicji tego, czym jest struktura oparta na naukowych ramach. Mówiąc najogólniej, jej celem jest synteza dowodów, pomoc w zrozumieniu zjawisk (często złożonych), ich rzeczowe modelowanie oraz informowanie zaleceń przyszłych badań w obszarach, w których aktualna wiedza znajduje się w kryzysie i wymaga rewizji. Mówiąc jeszcze prościej: porządek! W kontekście praktycznym dobrze zaprojektowany framework oferuje także poszukiwanie innowacyjnych metod leczenia urazów, uczenia się motorycznego czy rozwoju siły fizycznej.
O framework–u warto myśleć jak o rozległym płótnie. Jego krawędzie obejmują aktualne i obowiązujące paradygmaty (przyjęte sposoby myślenia) oraz koncepcje stosowane w praktyce klinicznej, tj. medycyna oparta na dowodach (EBM), biomechanika, opieka skoncentrowana na pacjencie (athlete–centred approach) bądź model biopsychospołeczny. Ramy graniczne mogą być wąskie, a tym samym bardziej uproszczone, ale mogą też być rozległe—w zależności od potrzeb—pod względem łączenia różnych aspektów wiedzy specjalistycznej, np. rehabilitacji sportowej, zasad adaptacji, rozwoju siły–mocy, kryteriów klinicznych lub coraz popularniejszej analizy dynamometrycznej.
Każda struktura zależy w dużej mierze od "naukowych" (w przypadku wielu z nas "klinicznych") zdolności rozumowania praktyka lub zespołu praktyków, co wiąże się też z poziomem ogólnego wykształcenia, lecz dotyczy też obycia w myśleniu abstrakcyjnym i (przynajmniej elementarnym) analitycznym oraz chęci, takiej zwyczajnie ludzkiej chęci, poszukiwania kompromisów. Warto dodać, że 'framework' zyska jeśli jego zawartość będzie dodatkowo dopasowana do wartości i kultury, które obowiązują w danym środowisku (klinice, klubie, organizacji sportowej).
Funkcją wszechstronnych ram koncepcyjnych, bo tym w rzeczy samej jest framework, jest ujednolicenie protokołu postępowania oraz poprawa komunikacji poprzez ustanowienie wspólnego języka. Rezultatem tego ma być wymierna korzyść dla pacjenta–sportowca w postaci maksymalnie poprawionych wyników końcowego leczenia.
Ramy graniczne.
Górna połówka płótna (krawędzi zewnętrznych) reprezentuje poziom edukacji praktyka, jego/jej wiedzę i ekspertyzę oraz zdolność krytycznego myślenia, w tym rozróżniania prawdy od spekulacji. Dolna część obejmuje obszar studiów przypadku, bez których wiedza teoretyczna jest jak "sucha" abstrakcja, pozbawiona wpływu doświadczeń płynących z pracy z człowiekiem. To ona daje praktykom szansę na sprawdzenie podręcznikowych i pozornie czarno-białych przekonań w zderzeniu ze scenariuszami, które są różnorodne, indywidualne i często schowane za kurtyną szarości.
I tu dochodzimy do sedna, bowiem każde rozumowanie–wnioskowanie (kliniczne i/lub sportowe) zachodzi właśnie we wspomnianych ramach tkaniny myślenia, w obrębie której dokonujemy: [1] empirycznych obserwacji i uogólnień i [2] dopasowywania teorii, aby rozpocząć [3] stawianie hipotez i ostatecznie [4] wdrażanie praktycznych rozwiązań.
Krąg wewnętrzny.
Wewnętrzny pierścień można opisać jako obwód myślenia.
Logika podąża w dwóch kierunkach: (1) dedukcji — kiedy używamy konkretnej teorii do potwierdzenia danych obserwacyjnych (jak to zwykle ma miejsce w naukach przyrodniczych) lub (2) indukcji — kiedy używamy dostępnych informacji do potwierdzenia uogólnionego twierdzenia lub wysoko–prawdopodobnej hipotezy (częste podejście w naukach o człowieku).
Istnieje również trzeci sposób myślenia zwany "abdukcją" lub po prostu "myśleniem skrótowym" (czasami nazywany także heurystyką). To powszechny sposób wnioskowania, który ma miejsce kiedy praktycy napotykają nieoczekiwane lub sprzeczne obserwacje. Rozumowanie to polega na wstępnym zgadywaniu i tworzeniu szybkich spekulacji w celu wyjaśnienia zaskakujących danych, zanim będzie można je zweryfikować za pomocą dedukcji i indukcji.
Praktyczny przykład.
Wyobraź sobie, że testujesz sportowca.
Przeprowadzasz test single leg drop jump, aby ocenić asymetrię, reaktywność i sztywność, ale informacje zwrotne, które otrzymujesz, są niejasne. Liczby wskazują, że pomimo równych wartości impulsów koncentrycznych i ekscentrycznych, średnie RFD (tempo rozwoju siły) dla fazy lądowania wykazuje 25% asymetrię w kierunku lewej, niedominującej nogi. Szybkim założeniem może być to, że sportowiec nadal cierpi z powodu kontuzji z przeszłości (abdukcja, szybkie myślenie). By to sprawdzić, wykonujesz inne pomiary RFD i zauważasz, że w teście izometrycznego wyprostu kolana w pozycji siedzącej poziom asymetrii jest również znaczący i wynosi 18% (indukcja, potwierdzenie poprzez obserwację). Próbując rozwiązać tę zagadkę, przyjmujesz aktualną perspektywę biomechaniczną i poprzez nią próbujesz zrozumieć zachowanie danej konkretnej osoby (dedukcja, wyjście od ogółu). Pewnego dnia nagrywasz manewr ścinania szybkiego biegu i rozpoznajesz typowe cechy postawy ciała związane z urazami kończyny dolnej (ponownie indukcja) itd.
Biorąc pod uwagę wszystkie elementy opisane w przykładzie, możemy łatwo zauważyć, jak obszerne i pomocne mogą być ramy, służące strukturyzowaniu stosowanej wiedzy i praktycznych procedur.
Myśląc "na szybko", wydaje się, że im więcej w nich zawrzemy, tym lepiej, lecz w punkcie tym ukryte jest pewne niebezpieczeństwo. Prawdą jest, że im więcej wiemy, tym generalnie lepiej. Jest to jednak słuszne tylko i wyłącznie wtedy, kiedy całość używanych założeń jest poznawczo możliwa do przetworzenia, czyli, koniec–końców, jest realna do wykonania.
Inspirująca historia.
Osobiście nie wyobrażam sobie pracy bez wcześniejszego uporządkowania zaleceń mojej praktyki.
Jestem autorem wielu kompleksowych struktur, które opieram na obowiązujących wytycznych. Prezentuję w nich prosty podział faz oraz kompleksowe kontinuum usprawniania, stopnie trudności i intensywności ćwiczeń, zasady periodyzacji, ścieżkę powrotu do biegania i rehabilitacji na boisku, integrację informacji obiektywnych oraz kryteria bezpiecznego powrotu do sportu.
Zaczynałem od tworzenia prostych ram, zawierających pojedyncze idee, lecz z czasem nauczyłem się również łączyć całość dostępnej wiedzy w wielowarstwowe, lecz wykonalne rozwiązania integralne. W ten sposób nauczyłem się m.in. dobierać metody pod indywidualne wymagania danej osoby, tzn. "szyć rehab na miarę", jednocześnie trzymając się ścisłych założeń klinicznych oraz pracy w zgodzie ze sztuką (leczenia, usprawniania, trenowania).
Co ważne, framework jako pomoc w podejmowaniu decyzji uczy też "oddzielania ziaren od plew", wybierania tych metody pracy, które korygują największe bariery sprawności i rozwijają kluczowe wskaźniki performance bez rozpraszania się na zbędnych detalach, zbyt holistycznych połączeniach lub na tym (uwaga, żart) czego akurat nauczyłem się na ostatnim kursie.
Dobrze przygotowana struktura niesie za sobą także wartość dydaktyczną—oferuje inspirującą historię o tym jak wygląda mapa myślenia, która wyraża spójność we wnioskowaniu, postępowaniu oraz podejmowaniu zespołowych i często trudnych decyzji w rzeczywistej i autentycznej pracy.
No dobra, ale czy jest jakieś "ale"? Samo to, że opowiadam o tym narzędziu z tak wielkim uwielbieniem, sprawia, że z definicji, mogę być poznawczo zniekształcony. Uczciwość zobowiązuje mnie do wyrażenia przynajmniej jednej sceptycznej opinii na temat framework–a. Przesłanie jest proste: ich stosowanie nie zawsze jest odpowiednie dla debiutantów.
Nie dla nowicjuszy.
Aby zbudować udany framework, konieczne jest dogłębne zrozumienie paradygmatów (teorii i metod kształtujących sposób myślenia i wykonywania rzeczy). Brak tego typu kwalifikacji wiązać się może z ryzykiem, że w swojej praktyce klinicznej i/lub sportowej zaczniemy kierować się podejściami, które zasadniczo są sprzeczne lub mają niewiele punktów styku, np. ortopedia vs osteopatia.
Tak więc, jeśli chcemy podejmować optymalne i jak rzeczowe decyzje w rehabilitacji i treningu sportowym, tworzenie ustrukturyzowanego protokołu jest doskonałym pomysłem. Powinniśmy jednak pamiętać, że każda porządna struktura jest zaprojektowana tak, aby skutecznie funkcjonować w konkretnym miejscu i nie powinna generować pomieszania lub polaryzować zespołu.
Jeśli umożliwia członkom danej placówki wzajemne zrozumienie (pomimo przynależności do często odmiennych baniek specjalizacyjnych), dzielenie się informacjami oraz wspólne podejmowanie decyzji z korzyścią dla pacjenta–sportowca, wówczas najważniejsza funkcja przyzwoitego framework–a (naukowego, wiadomo) zostaje spełniona.
Przeczytaj więcej.
Partelow S. What is a Framework? Understanding Their Purpose, Value, Development and Use. Journal of Environmental Studies and Sciences (2023). FREE ACCESS.
Jeffries AC et al. Development of a Revised Conceptual Framework of Physical Training for Use in Research and Practice. Sports Medicine (2022).
Fort-Vanmeerhaeghe A et al.. Return–to–Sport Following Anterior Cruciate Ligament Reconstruction in Team Sport Athletes. Part I: From Initial Injury to Return–to–Competition & Part II: Progressive Framework. Apunts Sports Medicine (2021 & 2022). FREE ACCESS: Source One & Source Two.
Wzbogać dyskusję.
Zareaguj na idee zawarte w powyższym tekście, piszą na: me@pawelkrotki.com.
